Epitafium służy do uroczystego upamiętnienia bliskiej nam osoby zmarłej. Pod pojęciem tym możemy rozumieć różne formy: wierszowany napis na nagrobku, tablicę pamiątkową lub też utwór poświęcony pamięci zmarłego. Pierwsze epitafia pojawiły się w V wieku p.n.e. w Atenach i powiązane były z ofiarami wojen z Persami.
Epitafium – pierwowzory
Początkowo reprezentowały one styl podniosły i patetyczny, później jednak można było w nich spotkać elementy satyryczne. Powodem stosowania takich humorystycznych inskrypcji była próba zwalczenia lęku przed przemijaniem i śmiercią. W czasach starożytnych epitafia tworzono również dla zwierząt: koni, osłów, a nawet ptaków. Jedynym wyjątkiem były świnie, które nie mogły być honorowane w ten sposób.
Rodzaje epitafiów
Wśród sposobów upamiętnienia ludzi, którzy odeszli możemy znaleźć stosowne napisy, pomniki czy rzeźby. Najczęściej znajdują się one w bezpośredniej okolicy grobu zmarłego, zdarza się jednak, że są lokowane również w innych miejscach. Mogą to być kaplice, kościoły lub ściany budynków, w których zmarli mieszkali.
Z jakimi rodzajami epitafiów możemy się najczęściej spotkać?
- Inskrypcje na nagrobkach lub tablicach pamiątkowych – występują w postaci krótkich utworów literackich, często w formie rymowanej. Napisy takie mają najczęściej uroczysty charakter, a ich treść służy wychwalaniu osiągnięć osoby zmarłej. Mogą one również opisywać pozytywne cechy osobowości zmarłego. Napisy na nagrobkach najczęściej przedstawiają imiona i nazwiska osób, które odeszły oraz lata, w których żyły. Często znajdują się tam także wzmianki o charakterze religijnym lub nawiązujące do smutku, jaki zmarły pozostawił po sobie. Z kolei na tablicach pamiątkowych pojawiają się personalia osób zmarłych, herby rodzinne oraz elementy alegoryczne.
- Przemówienia pogrzebowe – są ustną formą epitafium, przedstawiają zalety i osiągnięcia zmarłego oraz jego zasługi dla społeczeństwa. Przemówienia wygłasza się podczas uroczystości pogrzebowych i mają na celu przybliżenie postaci osoby zmarłej. Najczęściej przemówienie pogrzebowe wygłasza kapłan, rodzina lub mistrz ceremonii świeckiej.
- Tablice pamiątkowe – umieszcza się je najczęściej w miejscach nawiązujących do życia lub działalności osoby zmarłej, mogą być one również wmurowywane w ściany kościołów. Wyróżniamy wśród nich kamienne płyty lub drewniane płaskorzeźby przedstawiające postać zmarłego i powiązane z nim elementy alegoryczne.
- Auto-epitafium – jest to szczególny rodzaj epitafium w postaci utworu napisanego jeszcze za życia autora dla samego siebie.
Epitafia w Polsce
Najstarszym znanym epitafium w Polsce jest napis na płycie nagrobnej pochodzącej z XI wieku, którą możemy zobaczyć w katedrze gnieźnieńskiej. Jest to mogiła zbiorowa, o czym świadczy widniejący na niej napis: „W grobie tym kości trzech braci”. Kolejnym epitafium zaliczanym do najstarszych – jest inskrypcja na sarkofagu Bolesława Chrobrego w katedrze w Poznaniu. Niektóre osoby o wyjątkowych zasługach i popularności miały epitafia w kilku świątyniach. Do takich osób możemy zaliczyć: Jana Kochanowskiego, Juliusza Słowackiego czy Fryderyka Chopina, których pamięć została uhonorowana właśnie w ten sposób.
Epitafium – wygląd dawnych i współczesnych
W dawnych czasach epitafia przedstawiały sporą wartość, ponieważ wykonywane były ze srebra czy cennych kruszców. Kiedyś tworzone również były z kamienia czy drewna, ale mogły też być odlewane w metalu. W zależności od tendencji w sztuce, na przestrzeni wieków zmieniał się również wygląd epitafiów. Niektóre z nich są były bogato zdobione, z licznymi ornamentami czy ręcznie malowane, inne zaś proste i surowe. Najczęściej umieszczano na nich wiersze, fragmenty z Biblii lub słowa zapewniające o miłości i pamięci.
Obecnie epitafia przyjmują najczęściej formę napisu na pomniku, który oddaje w pewien sposób życie osoby zmarłej lub jej motto przewodnie. Niejednokrotnie możemy znaleźć odniesienia do więzi rodzinnych, np. „Ukochanemu Mężowi – Żona” lub po prostu nawiązania związane z wyznawaną religią. Jeśli sami chcemy się zdecydować na wykonanie epitafium na pomniku bliskiej nam osoby, warto przejrzeć gotowe przykłady jak wyglądają sentencje na pomniki, a następnie wybrać coś co będzie najbardziej pasowało lub odpowiednio dane epitafium zmodyfikować.
