Osamotnieni po odejściu ukochanej żony, mamy czy przyjaciela, zmagamy się z żalem przez wiele miesięcy czy nawet lat. Osoby dorosłe, o całkowicie ukształtowanej już psychice, po przejściu okresu żałoby wracają do codziennego życia. A co dzieje się wówczas, gdy taki dramat spotyka dziecko, młodego i emocjonalnie niedojrzałego jeszcze człowieka? Okazuje się, że przeżywanie żałoby przez dzieci jest ściśle związane z etapem ich rozwoju.
Przeżywanie żałoby a wiek dziecka
Dziecko, tak jak osoba dorosła, przeżywa okres przygnębienia i rozpaczy po stracie bliskich. Ma to miejsce szczególnie wówczas, gdy odejdzie osoba mu najbliższa. W zależności od stadium rozwoju emocjonalnego, dziecko uzewnętrznia żałobę w odmienny sposób, jednakże jego cierpienie nie różni się od odczuć dorosłego.
Przeżywanie żałoby przez dzieci różni się ze względu na wiek dziecka. Dzieci okazują swoją żałobę w następujący sposób:
- Wiek do 2 lat – dziecko nie rozumie pojęcia śmierci, ale współodczuwa silne, negatywne emocje opiekuna. Może reagować rozdrażnieniem, płaczem czy bezsennością. Wymaga stałej obecności dorosłego, serdeczności i właściwego zabezpieczenia potrzeb.
- Wiek od 3 do 5 lat – dziecko zaczyna rozumieć pojęcie śmierci jako przedłużającą się nieobecność osoby zmarłej. Często uważa swoje nieposłuszeństwo jako przyczynę takiego stanu rzeczy. Pojawia się poczucie winy oraz smutek spowodowany opuszczeniem go przez osobę zmarłą i przez zajętych przeżywaniem żałoby dorosłych. Dziecko obawia się również utraty innych bliskich, co przejawia się wzmożonym niepokojem i próbami zwracania na siebie uwagi. Ponadto, mogą pojawić się zaburzenia snu, brak apetytu czy obniżenie odporności i związane z nim częstsze infekcje.
- Wiek od 6 do 8 lat – dziecko rozumie związek przyczynowo-skutkowy wystąpienia śmierci oraz jej całkowitą nieodwracalność. Zdaje sobie sprawę z tego, że osoba zmarła już nigdy nie wróci, co potęguje jego przygnębienie, rozdrażnienie i poczucie samotności. Dziecko może też wykazywać objawy agresji, ukrywać swoją rozpacz przed innymi lub intensywnie zabiegać o ich uwagę.
- Wiek od 8 do 12 lat – dziecko przeżywa żałobę w sposób zbliżony do osoby dorosłej. Narastające poczucie straty i osamotnienia może wywoływać w nim bunt czy zachowania agresywne. W tym wieku dziecko może również poszukiwać wsparcia w grupie rówieśniczej zamiast wśród najbliższych mu osób.
- Wiek od 13 do 18 lat – młody człowiek, tak jak osoba dorosła, dokładnie rozumie pojęcie śmierci i często poszukuje sensu swojej własnej egzystencji. W czasie przeżywania przez niego żałoby mogą pojawić się gwałtowne zmiany nastroju, zachowania buntownicze i aspołeczne oraz potrzeba izolacji od otoczenia.
Jak pomóc dziecku w żałobie?
Gdy umiera nasz bliski koncentrujemy się na opłakiwaniu własnej straty, starając się równocześnie uchronić dziecko przed negatywnymi odczuciami. Nie jesteśmy pewni, czy i w jaki sposób powinniśmy rozmawiać z dzieckiem o odejściu jego dziadka czy mamy. Często także pomijamy dziecko w rozmowach o śmierci sądząc, że jest ono zbyt małe, żeby pojąć jej istotę. Nic bardziej mylnego! Dzieci rozumieją pojęcie śmierci i przeżywają okres żałoby równie intensywnie jak dorośli.
Nie wahajmy się zatem rozmawiać z dzieckiem o odejściu osoby bliskiej – w sposób adekwatny do jego wieku i zdolności poznawczych. Dodatkowo, w związku ze zwiększoną potrzebą bliskości i ochrony, dzieci wymagają naszej emocjonalnej i fizycznej obecności przy nich. Jako istoty w znacznym stopniu zależne od rodziców, dzieci utożsamiają utratę jednego z nich z poważnym zagrożeniem własnego bezpieczeństwa. Tym bardziej należy im wówczas okazać wiele zainteresowania i troski oraz zapewniać o naszej miłości do nich.
